تاریخ مختصر پُست در افغانستان
بخش اول
بالاحصار[کابل] جای
تعین شده بود.
به اصطلاح آنوقت سرکردۀ چاپار خانه محمد حسن خان
دبیر الملک بود و چون او (کمکی ناب ترکسان) یعنی مستوفی مقرر شد عوضش میرزا محمد
نبی خان واصل بسر کردگی چاپار خانه مقرر شد. زیر دستان و سایر کنان آن بشرح ذیل
معرفی میگردند : میرزا محمد افضل خان، غلام حیدر خان، احمد خان باشی، ماهانه به
معاش (ده روپیۀ آنوقت). همچنان پیاده ها را هریک مبلغ (هفت روپیۀ) معاش مقرر
داشتند. در آنوقت آمدن داک (پُست) از خُلم (تاشغرغان) تا کابل چهار روز را در بر
میگرفت. همچنان از هرات از طریق راۀ هزاره جات مدتی شش روز را و از قندهار به کابل
مدتی چهار روز را در برگرفته و بالاخره از جلال آباد به کابل در خلال سه روز
میرسید.
در زمان امیر حبیب الله خان (دائیره چاپار) به
(داکخانه) تعغیر نام داده در سمت جنوبی ارگ
و در محلیکه سابق وزارت دربار قرار داشت، بنا یافت. [در این بخش چندین سطر
از خواندن باز مانده است ].
در آنزمان تکت های پُستی ای دارای رنگهای مختلف
برای جا های مختلف بکار میرفت. مثلاَ تکتهای که برای فرستادن پُست به جلال آباد
بکار میرفت رنگ آن سیاه بود، در حالیکه پُست که به قندهار فرستاده میشد رنگ تکت آن
سبز و پُست که به لعل پور ارسال میگردید رنگ تکت آن نصواری بود. دلیل اینکار این
بود که مردم عوام و بیسواد از رنگ تکتی که روی پاکت قرار داشت بدانند که چاپار یا
پُست از کجا رسیده و بکجا میرود.
قیمت تکتهای پُستی آنوقت یک شاهی، یک عباسی، نیم
روپیه و یک روپیه بود. این تکتها که عموماَ در سالهای ١٢٨٨ ـ ١٢٩٥ به چاپ رسیده بودند عموماَ دارای شکل مدور بوده
و بدو دایره تقسیم شده بودند. در دایرۀ وسطی آن به مناسبت نام امیر شیرعلی خان کلۀ
شیر رسم شده و بالای کلۀ شیر قیمت تکت نوشته شده بود. اما بدور کلۀ شیرعبارت
(محصول چاپار خانه دار السطنۀ کابل) و سال چاپ آن بچشم میخورد. قیمت تکتهای که به
داخل افغانستان ارسال و مرسول میشد در بالای کلۀ شیر و از تکت هایکه بخارج مملکت
میرفت در قسمت پائین کلۀ شیر قرار داشته، عموماَ و بعضاَ از سنه نیز درج میشد.
به این ترتیب در کابل و اطراف پُسته خانه ها
تاسیس گردید که وظیفۀ ارسال و مرسول مکاتیب را اجرا میکردند. تکتهای که در آن زمان
چاپ میشد اکثر به نامهای کلۀ شیر یاد میگردید و باطل نمودن تکتهای نصب شده توسط
کشیدن یک خط به قسم چلیپا صورت میگرفت و به این صورت تکت ها را باطل ساخته و بروی
تکت کلمۀ باطل شد را نیز مینوشتند.
در این زمان جریان پُست مربوط به تکمیل شدن
تعداد مکاتیب بود. مکاتیب دولتی که کلمات (فوری و ضروری) روی آنها نوشته شده میبود
به قسم پُسته فوق العاده شناخته میشد و از طرف پُسته رسان های سوارکار (چاپار)
انتقال میافت. در حالیکه توزیع مکاتیب توسط اشخاصی بنام (نامه رسان) صورت میگیرفت
در بین شهر های بزرگ مملکت ارتباط پُستی قایم نبوده و هروقت ارسال و مرسول مکاتیب
دولتی لازم میشد نامه رسان های ادارات دولتی به این کار میپرداختند. ارتباط پُسته
همچنان با خارچ کشور نیز قایم نبوده، اما وقتی ارسال کدام مکتوب به کدام کشور دیگر
لازم میشد قاصد مخصوصی به این کار میپرداخت. این اجرآت تا سال ١٨٧٨ همچنان دوام داشت. بعداَ تا سال ١٨٩١ انتقال پُست متوقف بود و اگر ارسال مکاتیب
ایجاب میگردید به وسیلۀ قاصدان سوار کار (چاپار) اجرا میگردید.
در سال ١٨٩٢ در عصر عبدالرحمن خان دوباره امور پُستی جریان
یافته بشکل منظم در آمد. در این هنگام یک پُسته خانۀ مرکزیِ بسیط در سمت جنوب ارگ
تاسیس شد که قبلاَ دربارۀ آن تذکر دادیم و سی وشش نوع تکت پُستی مختلف رایج گردید
که در کاغذ باریک و ملون به طبع میرسید. در این هنگام مُهر های مخصوص برای باطل
کردن تکت های نصب شده رویکار آمد که توسط آن تکتهای نصب شده بالای مراسلات را باطل
میساختند. همچنان در این وقت مکاتیب رسمی از نصب تکت معاف بوده یعنی بدون تکت
ارسال میگردیدند. برای قاصدان چاپار (سوارکار) که مکاتیب فوری و ضروری دولتی را با
اسپ بنام (بسته بردار) حمل مینمودند سامان و لوازم مخصوص چرمی تهیه گردیده بود.
همچنان پُسته رسان های پیاده دارای سرنیزه ها بودند که این سرنیزه ها دارای زنگوله
ها نیز بودند. همچنان در این هنگام پُسته رسان های سوار کار، یک شمشیر نیز
میبستند. این وضع تا سال ١٩٠٧ همچنان ادامه داشت.
در سال ١٩٠٨ در عصر امیر حبیب الله امور پُستی انکشاف
بیشتری نموده تعداد پُسته خانه ها و خطوط پُستی و همچنان حرکت مراسلات و انواع آن
افزایش یافت و تکت های پُستی مرغوبی چاپ گردید. همچنان برعلاوه ارسال و مرسول پُست
کارتها، کارت لیتر ها و پارسل ها هم در داخل ممکلت مروج شد. در این هنگام یک نوع تکت
مخصوص برای مراسلات دولتی بکار افتاده مُهر های تاریخ دار که برعلاوۀ اسم مبدا
کلمۀ (باطل شد) نیز در آن حک شده بود مورد استعمال قرار گرفت و دفتر پُست به
(داکخانه) مسمی گردید. یک پُسته خانه موسوم به داکخانۀ دولت خداداد افغانستان در
پشاور نیز تاسیس گردید که مراسلات مملکت به خارج از آنجا صورت میگرفت. امور پُستی
تا سال ١٩١٧ به همین ترتیب جریان داشت ولی در عصر اعلیحضرت امان الله
خان در سال ١٩١٨ توسعۀ بیشتری کسب کرد. به این ترتیب که یک
ادارۀ مرکزی برای انتظام و وارسی امور مخابراتی و یک مدیریت بنام مدیریت پُست،
تلگراف و تیلفون تحت اثر وزارت داخله تشکیل گردید و یک نفر ...............
انتظامی از خارج خواسته شده، برای هر یک از ولایات و حکومت های خورد و کلان یک ـ
یک داکخانه تاسیس گردید. در این هنگام تکت های پُستی به انواع مختلف و شک موزون تری طبع گردیده و مهر های فلزی برای
مراسلات راجستر شده تهیه و مورد استعمال قرار داده شد. در این هنگام داکخانه مرکزی
در عمارت متصل شاۀ دو شمشیره موقعیت داشت.
مراسلات عادی در غرفه های اخذ و قبول و ارسال
پُسته عادی توسط داکی های سوارکار و پُسته های فوق العاده توسط پُسته رسان ها
مانند گذشته ادامه داشت. در سال ١٩٢٥ بین کابل و پشاور بجای پُسته رسان های پیاده
رو، برای بار اول پُسته توسط موتر حمل گردید و یک دفتر تبادلۀ سرحدی نیز در تورخم
تاسیس یافت.
از همین
تاریخ به آمران دوایر پُستی در مجالس مشوره ولایت و حکومات اعلی و حکومات کلان، به
عنوان اعضا حق شمول داده شد و این اجرات تا اوآخری سال .............. ادامه داشت.
اما از آغاز اغتشاش داخلی تا اخیری آن جریان امور پُستی بصورت نامرتب تحت ادارۀ
مرکزی صورت میگرفت. در زمان انقلاب [شاه امان الله] هیچ نوع تکت پُستی طبع و منتشر
نگردید چنانچه در موقع ضرورت از تکتهای پُستی سابقه استفاده بعمل میآمد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر