این مسجد که منار و
گنبد آن از گوشه و کنار شهر کابل قابل دید است و آواز موذن آن که ندای آذان محمدی
را پنج وقت به گوش ساکنین شهر می رساند، تاریخ بس طولانی یی دارد.
دین اسلام در نصف اول
قرن اول هجری وارد کشور گردید و فروغ جاودانی یافت. سرکردگان اسلام و برخی از
اصحاب کرام با فراستی که داشتند و همچنان از روی تواریخ و شواهد می دانستند که در
لب دریای کابل معبدی هست که به مروز زمان از بین رفته است. آنها خرابه های معبدی
مذکور را هموار نمودند و به دستان حق پرست خود سنگ اول این مسجد را گذاشتند. سنگ
مذکور در محراب بهاری عمارت قبلی مسجد پُل خشتی محفوظ بود که بعد از تهداب گذاری
بنای جدید توسط یک تعداد علمای کرام به تهداب محراب حاضر گذاشته شد. این مسجد
مبارک به نسبت آن که تهداب آن توسط اصحاب کرام گذاشته شده از ادوار قدیم تا حال
قابل احترام خاص میباشد و نظر به دلایل موثق بی گمان بعد از مسجد شاه دو شمشیره
(ع) دومین مسجد مسلمانان کابل همین مسجد پُل خشتی است.
این مسجد مبارک بنام مسجد
جامع لب دریا نیز مشهور بوده است.
با گذشت زمان چون تعداد نمازگذاران خداپرست و
رفت و آمد مسلمین افزونی یافت پُلی بالای دریای کابل مقابل مسجد اعمار شد. معلوم
نیست پُل مذکور به کدام وقت آباد شده اما چون این پُل از خشت اعمار شده بود بناَ
مسجد نیز بنام پُل خشتی مسمی گردیده است.
در زمان سلطنت عبدالرحمن
خان چون نفوس کابل رو به افزایش بود و مسجد گنجایش نفر بیشتر را نداشت در قسمت
وسطی آن مسجد دیگری بنا کردند که در سال ١٢٧١ هـ.ش. تعمیر آن به شکل یک منزله و
دارای سه دالان، هفت وراق و بیست و یک گنبد تا اندازۀ تکمیل گردید. در وسط هر گنبد
آن یک ـ یک دانه چراغ کلان که با تیل خاک میسوخت آویزان کردند که توسط لنگر های
زنجیری پائین و بالا میگردید. این چراغ ها در آن زمان عظمت خاصی داشت.
همچنان گچ کاری داخل
و خارج مسجد از شهکار های معماری همان دوره به شمار میرفت. روی فرش داخل مسجد ضدله
کاری شده و صحن مسجد با تخته سنگ های عادی فرش گردیده و با اندازه یی ظریف و صاف
گردیده بود که با سنگ های مرـ مر همسری میکرد.
به طرف شرق مسجد و
طرف بازار پُل خشتی سه دروازه اعمار گردید و بالای دروازه های مذکور گنبدی اعمار
نموده بودند. بالای گنبد دروازۀ وسطی که نظر به دروازه های دیگر بزرگتر بوده یک
آذان خانه چوبی به رنگ آبی که دارای هشت رُخ بوده و با وراقها مزین گردیده بود،
اعمار شده و موذن آن مرحوم سائبن میرزا که صدای رسا و آوازی بلندی داشت پنج وقت
برای مردم کابل ندای محمدی (ص) را بخش میکرد. امام مسجد در آن وقت جناب مرحوم حافظ
غلام علی خان بود.
همچنان در رواقهای
زیر گنبد دروازه یک تعداد تسبیح فروشان اشتغال داشتند و به دو طرف دروازه هم یک
تعداد دکان ها اعمار شده بود که کرایۀ آنها به مصرف مسجد میرسید.
چون مسجد نزد مردم
دین دوست ما عظمت خاص داشت در پنج وقت نمازگزاران زیادی برای ادای نماز اجتماع
میکردند. خاصتاَ در روزهای جمعه که به اثر زیاد بودن نمازگزاران صحن مسجد، بام
دکان ها و حتی روی بازار نیز اشغال میگردید. امیر حبیب الله نیز عادت داشت روز های
جمعه با اراکین خود برای ادای نماز به مسجد پُل خشتی برود. او با مشاهدۀ این
ازدحام امر نمود تا صحن مسجد از هر طرفی که امکان داشته باشد وسیع گردد. همان بود
که یک قسمت جنوبی احاطۀ خارج مسجد که یک خالیگاه بود به صحن مسجد افزوده شد. در
نتیجه این کار هر چند مسجد فراخ گردید اما باز هم جای برای نمازگزاران کفایت نمی کرد.
بناَ بار دیگر امیر حبیب الله امر نمود که یک منزل دیگر از چوب و آهنپوش بالای طبقۀ
اول مسجد اعمار گردد که این کار توسط مرحوم ولی محمد خان معمار کندهاری به سبک
بسیار زیبا و آئینه خانه به اکمال رسید. در این زمان امام مسجد قاری محمد یعقوب
خان و خطیب آن مرحوم مولوی محمد اکبر خان بودند.
در اواخر سلطنت امیر
حبیب الله یک عده استفاده جو و جاهل د رغوربند یک زیارتگاه جعلی را بوجود آورده
بودند که زائرین زیادی هم پیدا کرده بود. وقتی حبیب الله از این موضوع آگاه شد
زیارت جعلی را ویران کرد و مواد قیمتی آن را به مصرف تعمیر مسجد پُل خشتی رساند.
در سال ١٣٠٣ هـ. ش.
نظر به فرمان شاه امان الله یک مدرسۀ ابتدایی نیز در مسجد مذکور برای اطفال نوآموز
دایر گردید که در راس آن خطیب مسجد پُل خشتی جناب مرحوم قاری غلام حضرت (خطیب)
انتخاب شد.
در زمان نادر خان نیز
ترمیمات اساسی در ساختمان مسجد صورت گرفته، حوضی برای وضوی نمازگزاران اعمار
گردیده و برای خطیب، امام، موذن و خادم مسجد از طرف دولت معاش منظور گردید.
چون جمعیت کابل روز
به روز افزوده میشد عمارت و صحن سابقۀ مسجد پُل خشتی گنجایش همه نمازگزاران را
نداشت بناَ به دستور محمد ظاهرشاه به تجدید و توسعۀ آن مطابق سبک معماری عصری
مساجد بزرگ ممالک اسلامی پرداخته شد. نقشۀ تعمیر جدید مسجد توسط شاروالی در دورۀ
دوم آغاز کارش تکمیل گردید. همچنان برای وسعت یافتن مسجد یک تعداد دکان ها و یک
بخشی از سرای محمد قُومی را که داخل نقشه تعمیر و صحن مسجد بود خریداری و همراه با
منزل دوم مسجد سابقه تخریب نمودند. بدین ترتیب سنگ تهداب مسجد بزرگ فعلی در اوایل
سال ١٣٣٤ گذاشته شد.
این مجسد مبارک که
منار آن ٦٢ متر و گنبد سبز رنگش از کرسی، ١٨ متر ارتفاع دارد گنجایش سه هزار
نمازگزار را در یک وقت دارا میباشد. ساختمان جدید مسجد پُل خشتی که تماماَ ایوان
رواقهای طبقۀ اول و دوم، زینه های عریض دهلیز ها و دیوار های آن از سنگ مرـ مر
شفاف ساخته شده و روی گنبد آن با کاشی سبز آبی رنگ مزین گردیده به روز چهارم عقرب
سال ١٣٤٥ به پایۀ اکمال رسیده افتتاح شد.
در وسط گنبد یک چراغ
بسیار بزرگ (قندیل) آویزان گردیده که یک هزار و ششصد کیلوگرام وزن دارد. قندیل
مذکور شکل کروی داشته ، سه صد چراغ در آن روشن میشود. مسجد دارای سیستم های مرکز
گرمی و بلندگو بوده و مجهز با سقاخانه (محل وضو) و شبکه آبرسانی و تشناب های متعدد
میباشد. حصۀ بیرونی منزل دوم آن با یک نوار سبز رنگ لاجوردی کاشی تزئین شده که با
خطوط مزین با آیات کلام الله مجید زیبایی مسجد را فزونی داده است. همچنان دیوار
های احاطۀ نیز با وراق های کاشی تزئین شده است.
در زمان اعمار مسجد همچنان
در نظر بود تا یک کتابخانه و یک مدرسۀ دینی نیز در جوار و الحاقیۀ مسجد اعمار
گردد.
بعد از مرحوم قاری
غلام حضرت (خطیب) که مدت چهل و پنج سال خطابت و امامت مسجد را به عهده داشت،
مولانا خطیبی به حیث متصدی امور تبیلغی خطابه های دینی تعین گردید. او حافظ قرآن پاک و فارغ التحصیل پوهنحی حقوق و علوم
سیاسی بوده در دارالعلوم کابل نیز تدریس مینمود.
روزنامۀ اصلاح ١٧جوزا
سال ١٣٥٣ هـ. ش
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر