حضیره ؟ حظیره ؟ یا هدیره ؟

حضیره ؟ حظیره ؟ یا هدیره ؟

در میان کلمه های کثیرالاستعمال اما جنجالی می توان از کلمۀ (حظیره) نام گرفت که در اعلان های فوتی کاربرد فراوان دارد. اما در تلفظ و نوشتۀ آن نظر واحد و ثابتی وجود ندارد و حتی دیده شده است که در زبان دری نیز آن را (هدیره) نوشته اند و همین گونه تلفظ کرده اند.

یکی از علت های درست ننوشتن این کلمه آن است که در زبان عربی دو لغت جداگانه وجود دارد با دو املای مختلف و معنای مختلف اما یک معنای مشترک یکی از آن دو (حضیره) و دیگری (حظیره) است.

هر چند واژۀ نخستین به معنای جایگاۀ خرما، گروۀ مردم، زرداب و ریم است و دومی به معنای احاطه یی است که از چوب برای چهار پایان سازند. ولی در فرهنگ ها، هر دو کلمه به معنای جای خرما آمده است و این معنای مشترک مایۀ التباس و اشتباه شده و گروهی را در نوشتن (حظیره) مردد و دو دل ساخته است.

اینک به جستجوی معانی هر دو کلمه، چند فرهنگ را می گشاییم تا معنای هر دو را دریابیم :

اول

حضیره : جای خرما و آنچه که در زخم است از چرک و ریم. همچنان مقدمۀ لشکر و گروۀ اندکی از لشکریان جنگده را نیز گویند. جمع آن (حضائر) و (حضیر) می باشد.  (فرهنگ المنجد)

حضیره : جای خرما و گروۀ مردم چهار، تا پنج یا هفت یا هشت یا ده که به غزا روند. مقدمۀ لشکر. همچنان ریم و زرداب که با بچه بیرون آید از رحم بعد از برطرف شدن خون نفاس. (منتخب اللغات)

حضیرة بالفتح، کسطینة : جایگاۀ خرما و گروۀ مردم یا چهار تن، پنج تن، یا هشت تن یا هفت تن یا ده تن یا کم از ده که غزا بروند و هر اول لشکر و ریم و زرداب که با بچه بیرون آید از رحم بعد از بر طرف شدن خون نفاس. (حضیر) و (حضائر) به فتح اول و کسر چهارم، جمع و خون ستبر در پوستی که با بچه بیرون آید و ریم گرداننده در ریش. (فرهنگ آنند راج).

دوم

اکنون که معنای (حضیره) را یافتیم به سراغ معنای (حظیره) می شتابیم.

حظیره : آن چه که حایل می شود میان دو شی و محوطه یی که حیوانات در آن ماوی می گزینند تا از سرما و باد در امان باشند و آدم قلیل الخیر را گویند و غالباَ اموال او، از این رو حظیره نامیده شده است که آنها را نزدش نگاه دارد و دیگران را از آن برکنار میدارد. حظیرة القدس جنت را گویند. جمع آن (حضائر) و (حضار).  (المنجد)

حظیره جایی که خرما خشک کنند و محوطه یی از چوب و نی که  خار بست که از برای حیوانات سازند. (منتخب اللغات)

حظیره با لفتح، احاطه یی که از چوب و نی برای حیوانات سازند و به معنای احاطه قبرستان و گنبد قبر مستعمل و نیز حظیره جای خرما خشک کردن. حظیرة المقدس بهشت را گویند. (آنند راج)

حظیره احاطه یی که از چوب و نی برای حیوانات سازند و به معنای احاطۀ قبرستان و گنبد قبر مستعمل از منتخب و موید. (غیاث اللغات)

در فرهنگ معین میخوانیم

١ حظیره محوطه یی که پیرامنش از چوب و نی و خار حصار کنند، دیوار پست.

٢ جایی که برای چهار پایان سازند تا از باد و سرما محفوظ مانند، زیستگاۀ چهار پایان آغل. (فرهنگ معین)

حظیره، آغل به معنای گاراژ و درشکه خانه نیز به کار رود. (فرهنگ امیر کبیر)

آن چه از معنای این دو لغت در مییابیم این است که (حضیره) به معنی جایگاۀ خرما و چرک و ریم را می رساند.

(حظیره) آغل و چهار دیواری و زیستگاه حیوانات را معنی میدهد و همین کلمه به جای قبرستان نیز به کار میرود.

در متون گذشته ما نیز این کلمه به معنای آغل حیوانات به کار رفته است. (..... چنان خواندم در اخبار موسی علیه السلام که بدان وقت که شبانی میکرد یک شب گوسپندان را سوی حظیره میراند وقت نماز بود و شبی تاریک و باران به نیرو آمده چون نزدیک (حظیره) رسید، بره یی بگریخت. موسی علیه السلام تنگدل شد و بر اثر وی بدوید). تاریخ بیهقی ص ٢٠٥

پس آنچه مطلوب ماست و مطلوب گویندگان رادیو همین (حظیره) با (ظ) است نه با (ض) و تلفظ آن نیز به گونۀ (دال) نیست بلکه به گونۀ (ز) است.

فریدون.

بخش قبلی                                                   بخش بعدی